Κυριακή 22 Μαΐου 2011

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ HAROLD PINTER ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟΥ ΝΟΜΠΕΛ

Art, Truth & Politics

Τέχνη, Αλήθεια & Πολιτική
Το 1958 έγραψα τα ακόλουθα:
«Δεν υπάρχουν αυστηρές διακρίσεις ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι είναι μη πραγματικό, ούτε ανάμεσα στο τι είναι αληθινό και τι είναι ψεύτικο.  Ένα πράγμα δεν είναι απαραίτητα είτε αληθινό είτε ψεύτικο, μπορεί να είναι και τα δύο και αληθινό και ψεύτικο».
Πιστεύω ότι αυτοί οι ισχυρισμοί  ακόμα βγάζουν νόημα και έχουν ακόμα εφαρμογή για την εξερεύνηση της πραγματικότητας μέσω της τέχνης.  Έτσι ως συγγραφέας στηρίζω αυτούς τους ισχυρισμούς αλλά ως πολίτης δεν μπορώ.  Ως πολίτης πρέπει να ρωτήσω:  Τι είναι αλήθεια;  Τι είναι ψέμα;
Η αλήθεια στο θεατρικό έργο είναι για πάντα άπιαστη.  Δεν τη βρίσκεις σχεδόν ποτέ αλλά η αναζήτησή της είναι επιτακτική.  Η αναζήτηση είναι ολοφάνερα αυτή που οδηγεί την προσπάθεια.  Η αναζήτηση είναι το καθήκον σας.  Περισσότερο συχνά απ’ ότι όχι, σκοντάφτετε πάνω στην αλήθεια μέσα στο σκοτάδι, συγκρούεστε μ αυτην ή απλά ρίχνετε μια ματιά σε μια εικόνα ή σε ένα σχήμα που φαίνεται να ανταποκρίνεται στην αλήθεια, συχνά χωρίς να αντιλαμβάνεστε ότι έχετε πράξει κατ αυτό τον τρόπο.  Αλλά η πραγματική αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει ποτέ τέτοιο πράγμα όπως η μία αλήθεια που βρίσκεται στη δραματική τέχνη.  Υπάρχουν πολλές.  Αυτές οι αλήθειες προκαλούν η μία την άλλη, αποφεύγουν η μία την άλλη, αντικατοπτρίζουν η μία την άλλη, αγνοούν η μία την άλλη, πειράζουν η μία την άλλη και εθελοτυφλούν η μία ως προς την άλλη.  Κάποιες φορές αισθάνεσαι ότι έχεις την αλήθεια μιας στιγμής στο χέρι σου, μετά ξεγλιστράει από τα χέρια σου και εξαφανίζεται.
Έχω συχνά ερωτηθεί πώς τα έργα μου πραγματοποιούνται.  Δεν μπορώ να πω.  Ούτε μπορώ ποτέ να συνοψίσω τα έργα μου, εκτός από το να πω ότι να, αυτό συνέβη.  Αυτό είπαν.  Αυτό έκαναν. 
Τα περισσότερα από τα έργα γεννώνται από μία γραμμή, μια λέξη, ή μια εικόνα.  Η δοθείσα λέξη ακολουθείται από την εικόνα.  Θα σας δώσω δύο παραδείγματα από δύο γραμμές που μου' ρθαν ξαφνικά στο μυαλό τα οποία ακολουθούσε μια εικόνα, τα οποία ακολουθούσα εγώ.             
Τα έργα είναι το The Homecoming και το Old Times.  Η πρώτη γραμμή από το The Homecoming είναι «Τι έκανες το ψαλίδι;»  η πρώτη γραμμή από το Old Times είναι «Σκούρα».  Σε κάθε περίπτωση δεν είχα άλλες πληροφορίες. 
Στην πρώτη περίπτωση κάποιος έψαχνε εμφανώς για ένα ψαλίδι και απαιτούσε να μάθει που βρίσκεται από κάποιον άλλο που υποψιαζόταν ότι πιθανόν να το είχε κλέψει.  Αλλά εγώ με κάποιο τρόπο γνώριζα ότι ο άνθρωπος στον οποίο απευθυνόταν δεν έδινε δεκάρα για το ψαλίδι ή για αυτόν που ρωτούσε, γι αυτό το θέμα. 
«Σκούρα» το πήρα για περιγραφή των μαλλιών κάποιου, τα μαλλιά μιας γυναίκας, και ήταν η απάντηση σε μια ερώτηση.  Σε κάθε περίπτωση βρέθηκα υποχρεωμένος να κυνηγήσω το θέμα.  Αυτό έγινε οπτικά, ένα πολύ αργό ξεθώριασμα, μέσα από τη σκιά στο φως. 
Πάντα ξεκινώ ένα έργο ονομάζοντας τους χαρακτήρες Α, Β και Γ.
Στο έργο που έγινε το The Homecoming είδα έναν άντρα να μπαίνει σε ένα θλιβερό δωμάτιο και να ρωτάει την ερώτησή του, ένα νεαρότερο άντρα που καθόταν σε ένα άσχημο καναπέ και διάβαζε μια εφημερίδα για αγώνες.  Κάπως υποπτεύθηκα ότι ο Α ήταν ο πατέρας και ότι ο Β ήταν ο γιος του, αλλά δεν είχα καμία απόδειξη.  Αυτό πάντως επιβεβαιώθηκε λίγη ώρα αργότερα όταν ο Β (που αργότερα έγινε Lenny) λέει στον Α (που αργότερα έγινε Max), «Μπαμπά σε πειράζει αν αλλάξω το θέμα;  Θέλω να σε ρωτήσω κάτι.  Στο δείπνο που είχαμε πριν, ποιο ήταν το όνομά του;  Πως το λες;  Γιατί δεν αγοράζεις ένα σκύλο;  Είσαι μάγειρας σκύλων.  Ειλικρινά.  Νομίζεις ότι μαγειρεύεις για πολλά σκυλιά».   Έτσι αφού ο Β αποκαλεί τον Α «Μπαμπά» μου φάνηκε λογικό να υποθέσω ότι ήταν πατέρας με γιο.  Ο Α ήταν επίσης προφανώς ο μάγειρας και η μαγειρική του δε φαίνεται να είχε εκτιμηθεί πολύ.  Αυτό σήμαινε πως δεν υπήρχε μητέρα;  Δεν ήξερα.  Αλλά, όπως είπα στον εαυτό μου τη δεδομένη στιγμή, η αφετηρία δεν γνωρίζει ποτέ το τέρμα. 
«Σκοτεινά».  Ένα μεγάλο παράθυρο.  Βραδινός ουρανός.  Ένας άντρας, Α (που αργότερα θα γίνει Deely), και μια γυναίκα, Β (που αργότερα θα γίνει Kate), κάθονται με ποτά.  «Χοντρός ή αδύνατος;» ρωτάει ο άντρας.  Για ποιον μιλούν;  Αλλά τότε βλέπω, καθώς στέκομαι στο παράθυρο, μια γυναίκα, Γ (που αργότερα θα γίνει Anna), σε μια άλλη κατάσταση φωτός, με την πλάτη γυρισμένη σ’ εκείνους, τα μαλλιά της σκούρα. 
Είναι μια παράξενη στιγμή, η στιγμή της δημιουργίας χαρακτήρων που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν έχουν ύπαρξη.  Ό, τι ακολουθεί είναι σπασμωδικό, αβέβαιο, ακόμα και παραισθησιακό, αν και μερικές φορές μπορεί να είναι αδιάκοπη χιονοστιβάδα.  Η θέση του συγγραφέα είναι περίεργη.  Με κάποια έννοια δεν είναι ευπρόσδεκτος από τους χαρακτήρες.  Οι χαρακτήρες του αντιστέκονται, δεν είναι εύκολο να ζήσει κανείς μαζί τους,  είναι αδύνατο να τους προσδιορίσει.  Σίγουρα δεν μπορείς να του κάνεις υπαγορεύσεις.  Σε κάποιο βαθμό παίζεις ένα ατελείωτο παιχνίδι μαζί τους, γάτα με ποντίκι, τυφλόμυγα, κρυφτό.  Αλλά στο τέλος ανακαλύπτεις ότι έχεις ανθρώπους με σάρκα και οστά στα χέρια σου, άνθρωποι με θέληση και με μια ατομική ευαισθησία δική τους, φτιαγμένη από συστατικά στοιχεία που είναι αδύνατον να αλλάξεις, να χειραγωγήσεις ή να διαστρεβλώσεις. 
Έτσι η γλώσσα στην τέχνη παραμένει μια εξαιρετικά ασαφής συναλλαγή, μια κινούμενη άμμος, ένα τραμπολίνο, μια παγωμένη λίμνη που μπορεί να υποχωρήσει κάτω από σένα, το συγγραφέα, οποιαδήποτε στιγμή. 
Αλλά, όπως έχω πει, η αναζήτηση για την αλήθεια δεν μπορεί να σταματήσει ποτέ.  Δεν μπορεί να ακυρωθεί, δεν μπορεί να αναβληθεί.  Πρέπει να αντιμετωπιστεί, ακριβώς εδώ, επιτόπου. 
Το πολιτικό θέατρο παρουσιάζει ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο προβλημάτων.  Οι νουθεσίες πρέπει να αποφευχθούν με οποιοδήποτε κόστος.  Η αντικειμενικότητα είναι βασική.  Οι χαρακτήρες πρέπει να επιτραπεί να αναπνέουν μόνοι τους.  Ο συγγραφέας δεν μπορεί να τους περιορίσει και να τους συνθλίψει για να ικανοποιήσει το δικό του γούστο ή τη διάθεσή του ή την προκατάληψή του.  Πρέπει να είναι προετοιμασμένος να τους προσεγγίσει από μια ποικιλία οπτικών γωνιών, από ένα γεμάτο και ανεμπόδιστο εύρος προοπτικών, να τους ξαφνιάσει, ίσως, περιστασιακά, αλλά παρολαυτά  να τους δώσει την ελευθερία να πάνε σε όποιο δρόμο θέλουν.  Αυτό δεν έχει πάντα αποτέλεσμα.  Και η πολιτική σάτιρα, φυσικά, δεν τηρείται σε κανένα από αυτούς τους κανόνες, στην πραγματικότητα κάνει ακριβώς το αντίθετο, που είναι η σωστή λειτουργία του. 
Στο έργο μου The Birthday Party νομίζω ότι επιτρέπω μια μεγάλη γκάμα επιλογών για να λειτουργήσουν σε ένα πυκνό δάσος πιθανοτήτων προτού τελικά επικεντρωθούν σε μια πράξη υποδούλωσης. 
Η βουνίσια γλώσσα δεν προφασίζεται καμιά τέτοιου είδους γκάμα λειτουργιών.  Παραμένει κτηνώδης, βραχεία και άσχημη.  Αλλά οι στρατιώτες στο έργο βρίσκουν κάποια διασκέδαση σε αυτό.  Κανείς ξεχνάει καμιά φορά ότι τα βάσανα τα βαριέται εύκολα.  Χρειάζεται να γελάει κιόλας για να κρατά ψηλά το ηθικό του.  Αυτό έχει επιβεβαιωθεί φυσικά από τα γεγονότα στο Abu Ghraib στη Βαγδάτη.  Η βουνίσια γλώσσα κρατάει μόνο 20 λεπτά, αλλά θα μπορούσε να συνεχιστεί ώρα με την ώρα, αδιάκοπα, με το ίδιο πρότυπο να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, συνεχώς, ώρα με την ώρα. 
Το Ashes to Ashes, από την άλλη πλευρά, μου φαίνεται ότι λαμβάνει χώρα υποβρυχίως.  Μια γυναίκα που πνίγεται, με το χέρι της να υψώνεται μέσα από τα κύματα, να πέφτει μέσα εκτός οπτικού πεδίου, προσπαθώντας να φτάσει τους άλλους, αλλά χωρίς να βρίσκει κανέναν εκεί, είτε πάνω είτε κάτω από το νερό, βρίσκοντας μόνο σκιές, αντικατοπτρισμούς, επιπλέοντα, η γυναίκα μια χαμένη φιγούρα σε ένα πνιγμένο τοπίο, μια γυναίκα αδύνατον να αποδράσει από το πεπρωμένο της που φαίνεται να ανήκει σε άλλους. 
Αλλά όπως πέθαναν, πρέπει κι εκείνη να πεθάνει. 
Η πολιτική γλώσσα, με τον τρόπο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς, δεν εμπλέκεται σε καμία τέτοια περιοχή αφού η πλειοψηφία των πολιτικών, σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα σε μας, δεν ενδιαφέρεται για την αλήθεια αλλά για την εξουσία και τη διατήρηση αυτής της εξουσίας.  Για να διατηρήσει κανείς αυτή την εξουσία είναι βασικό οι άνθρωποι να παραμένουν στην άγνοια, να ζουν στην άγνοια της αλήθειας, ακόμα και σε ότι έχει σχέση για την αλήθεια για τις ίδιες τους τις ζωές.  Αυτό που μας περιβάλλει ως εκ τούτου είναι ένα παραπέτασμα από ψέματα, πάνω στα οποία τρεφόμαστε. 
Όπως κάθε ένας άνθρωπος εδώ γνωρίζει, η αιτιολόγηση για την εισβολή στο Ιράκ ήταν ότι ο Saddam Hussein είχε στην κατοχή του ένα υψηλής επικινδυνότητας αριθμό όπλων μαζικής καταστροφής, μερικά από τα οποία θα μπορούσαν να πυροδοτηθούν σε 45 λεπτά, και θα επέφεραν τρομακτική καταστροφή.  Μας είχαν διαβεβαιώσει ότι ήταν αλήθεια.  Δεν ήταν αλήθεια.  Μας είχαν πει ότι το Iraq είχε σχέση με την Al Quaeda και είχε μερίδιο ευθύνης για τη θηριωδία στη Νέα Υόρκη την 11η Σεπτεμβρίου του 2001.  Μας είχαν διαβεβαιώσει ότι αυτό ήταν αλήθεια.  Δεν ήταν αλήθεια.  Μας είπαν ότι το Iraq απειλούσε την ασφάλεια του κόσμου.  Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια.  Δεν ήταν αλήθεια. 
Η αλήθεια είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.  Η αλήθεια έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες κατανοούν το ρόλο τους στον κόσμο και πώς επιλέγουν να τον ενσωματώσουν. 
Αλλά προτού επιστρέψω στο παρόν θα ήθελα να κοιτάξω το πρόσφατο παρελθόν, με το οποίο εννοώ την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.  Πιστεύω ότι είναι υποχρεωτικό για μας να υποβάλλουμε αυτή την περίοδο τουλάχιστον σε κάποιο είδος λεπτομερούς ελέγχου, το οποίο είναι το μόνο που ο χρόνος θα μας επιτρέψει εδώ.
Όλοι γνωρίζουν τι συνέβη στη Σοβιετική Ένωση και σε όλη την Ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου: τη συστηματική κτηνωδία, τις διαδεδομένες θηριωδίες, την αδίστακτη καταστολή της ανεξάρτητης σκέψης.  Όλα αυτά έχουν πλήρως τεκμηριωθεί και επαληθευτεί.   
Ο ισχυρισμός μου εδώ είναι ότι τα εγκλήματα των Ηνωμένων Πολιτειών την ίδια περίοδο έχουν μόνο καταγραφεί επιφανειακά, πόσο μάλλον να έχουν τεκμηριωθεί, πόσο μάλλον να έχουν ομολογηθεί, πόσο μάλλον να έχουν αναγνωριστεί ως εγκλήματα καθόλου.  Πιστεύω ότι πρέπει να επιληφθούμε επ' αυτού και ότι η αλήθεια έχει σημαντική σχέση με το που βρίσκεται τώρα ο κόσμος.  Αν και περιορισμένες, σε κάποιο βαθμό, από την ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης, οι πράξεις των Ηνωμένων Πολιτειών σε όλο τον κόσμο κατέστησαν ξεκάθαρο ότι είχε αποφανθεί ότι είχαν το ελεύθερο να κάνουν ότι τους άρεσε. 
Η άμεση εισβολή ενός κυρίαρχου κράτους δεν ήταν ποτέ στην πραγματικότητα η αγαπημένη μέθοδος της Αμερικής.  Κυρίως, έχει προτιμήσει αυτό που έχει περιγράψει ως «σύγκρουση χαμηλής έντασης».  Σύγκρουση χαμηλής έντασης σημαίνει ότι χιλιάδες ανθρώπων πεθαίνουν αλλά με πιο αργό ρυθμό από το αν πέσει πάνω τους μια βόμβα μονομιάς. 
Η τραγωδία της Νικαράγουα ήταν μιας υψηλής σημασίας υπόθεση.  Επιλέγω να την προσφέρω εδώ ως ισχυρό παράδειγμα της άποψης της Αμερικής για το ρόλο της στον κόσμο, και τότε και τώρα. 
Το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών επρόκειτο να αποφασίσει για το αν θα έδινε περισσότερα χρήματα για τους Contras στην καμπάνια τους ενάντια στο καθεστώς της Νικαράγουα.  Ήμουν μέλος μιας αντιπροσωπείας για να μιλήσω εκ μέρους της Νικαράγουα αλλά το πιο σημαντικό μέλος αυτής της αντιπροσωπείας ήταν ένας Πάτερ John Metcalf.  Ο αρχηγός του αμερικανικού σώματος ήταν ο Raymond Seitz(τότε νούμερο δύο του πρεσβευτή, έπειτα έγινε ο ίδιος πρεσβευτής).  Ο Πάτερ Metcalf είπε: «Κύριε, είμαι επιφορτισμένος με μια ενορία στα βόρεια της Νικαράγουα.  Οι ενορίτες μου έχτισαν ένα σχολείο, ένα κέντρο υγείας, ένα πολιτιστικό κέντρο.  Έχουμε ζήσει σε ειρήνη.  Πριν από μερικούς μήνες μια δύναμη των Contras επιτέθηκε στην ενορία.  Κατέστρεψαν τα πάντα: το σχολείο, το κέντρο υγείας, το πολιτιστικό κέντρο.  Βίασαν νοσοκόμες και δασκάλες, έσφαξαν γιατρούς, με τον πιο άγριο τρόπο.  Φέρθηκαν ως άγριοι.  Παρακαλούμε απαιτείστε η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να αποσύρει την υποστήριξή της από αυτή την σοκαριστική τρομοκρατική δραστηριότητα». 
Ο Raymond Seitz είχε μια πολύ καλή φήμη ως λογικός, υπεύθυνος και εξαιρετικά έμπειρος άνθρωπος.  Τύγχανε μεγάλου σεβασμού στους διπλωματικούς κύκλους.  Άκουσε, έκανε παύσεις κι έπειτα μιλούσε με σοβαρότητα. «Πάτερ», έλεγε «άφησέ με να σου πω κάτι.  Στον πόλεμο, οι αθώοι άνθρωποι πάντα υποφέρουν».  Υπήρχε μια παγωμένη σιωπή.  Τον κοιτάξαμε επίμονα.  Οπισθοχώρησε. 
Οι καλοί άνθρωποι, πράγματι, πάντα υποφέρουν.
Τελικά κάποιος είπε: «Αλλά σε αυτή την περίπτωση «οι αθώοι άνθρωποι» ήταν τα θύματα μιας φρικτής θηριωδίας επιχορηγούμενης από τη δική σας κυβέρνηση, μία ανάμεσα σε πολλές.  Αν το Κογκρέσο χορηγεί στους Contras περισσότερα χρήματα περισσότερες φρικαλεότητες αυτού του είδους θα συμβούν.  Αυτό δεν είναι το θέμα;  Δεν είναι λοιπόν η κυβέρνησή σας υπεύθυνη στήριξης πράξεων φόνων και καταστροφής στους πολίτες ενός κυρίαρχου κράτους;»
Ο Seitz ήταν ατάραχος.  «Δε συμφωνώ ότι τα γεγονότα όπως παρουσιάζονται στηρίζουν τους ισχυρισμούς σας», είπε.  
Καθώς αποχωρούσαμε από την Πρεσβεία ένας υπασπιστής των Ηνωμένων Πολιτειών μου είπε ότι απολάμβανε τα έργα μου.  Δεν απάντησα. 
Θα έπρεπε να σας υπενθυμίσω ότι εκείνη την περίοδο ο Πρόεδρος Reagan έκανε την ακόλουθη δήλωση:  «Οι Contras είναι το ηθικό ισοδύναμο των δικών μας «Ιδρυτών Πατέρων».
Οι Ηνωμένες Πολιτείες στήριξαν την κτηνώδη δικτατορία Somoza στη Nicaragua για περισσότερα από 40 χρόνια.  Οι άνθρωποι στη Nicaragua, οδηγημένοι από τους Sandinistas, ανέτρεψαν αυτό το καθεστώς το 1979, μια συναρπαστική λαϊκή εξέγερση.  
Οι Sandinistas δεν ήταν τέλειοι.  Κατείχαν το δικό τους δίκαιο μερίδιο άγνοιας και η δική τους πολιτική φιλοσοφία περιείχε ένα αριθμό αντικρουώμενων στοιχείων.  Αλλά ήταν έξυπνοι, λογικοί και πολιτισμένοι.  Ξεκίνησαν για να εγκαθιδρύσουν μια σταθερή, αξιοπρεπή, πλουραλιστική κοινωνία. Η θανατική ποινή καταργήθηκε.  Εκατοντάδες χιλιάδες καταδικασμένοι στη φτώχια χωρικοί αναστήθηκαν από τους νεκρούς.  Πάνω από 100,000 οικογένειες πήραν τίτλους ιδιοκτησίας γης.  Δύο χιλιάδες σχολεία κτίστηκαν.  Μια αρκετά αξιόλογη εκστρατεία γραμματισμού μείωσε τον αναλφαβητισμό στη χώρα σε λιγότερο από το ένα έβδομο.  Η ελεύθερη εκπαίδευση καθιερώθηκε καθώς και δωρεάν υπηρεσίες υγείας.  Η βρεφική θνησιμότητα μειώθηκε κατά το ένα τρίτο.  Η πολιομυελίτιδα εξαλείφθηκε.   
Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατήγγειλαν αυτά τα επιτεύγματα ως Μαρξιστική/Λενιστική υπονόμευση.  Σύμφωνα με την άποψη της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, εμφανιζόταν ένα επικίνδυνο παράδειγμα.  Αν επιτρεπόταν στη Nicaragua να θεσπίσει βασικές νόρμες κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης, αν της επιτρεπόταν να ανεβάσει τα επίπεδα της υγειονομικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης και να κατακτήσει κοινωνική ενότητα και εθνικό αυτοσεβασμό, οι γείτονες χώρες θα έκαναν τις ίδιες ερωτήσεις και θα έκαναν τα ίδια πράγματα.  Υπήρχε ασφαλώς εκείνη την περίοδο μανιώδης αντίσταση για την υπάρχουσα κατάσταση στο El Salvador.
Μίλησα νωρίτερα για «ένα παραπέτασμα από ψέματα» που μας περιβάλλει.  Ο Πρόεδρος Reagan χυδαία περιέγραψε τη Nicaragua ως ένα «απολυταρχικό μπουντρούμι».  Αυτό το πήραν γενικά τα μέσα ενημέρωσης, και σίγουρα η βρετανική κυβέρνηση, ως ακριβές και δίκαιο σχόλιο.  Αλλά δεν υπήρχε στην πραγματικότητα καμία καταγραφή μαζικών θανάτων υπό την κυβέρνηση Sandinista.  Δεν υπήρχε καταγραφή βασανιστηρίων.  Δεν υπήρχε καταγραφή συστηματικών ή επίσημων στρατιωτικών κτηνωδιών.  Κανένας ιερέας δεν φονεύτηκε ποτέ στη Nicaragua.  Υπήρχαν στην πραγματικότητα τρεις ιερείς στην κυβέρνηση, δύο ιησουίτες και ένας ιεραπόστολος της Maryknoll.  Τα απολυταρχικά μπουντρούμια ήταν στην πραγματικότητα στη διπλανή πόρτα, στο El Salvador και στη Guatemala.  Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εκτόπισαν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Guatemala το 1954 και εκτιμάται ότι πάνω από 200,000 άνθρωποι ήταν θύματα διαδοχικών στρατιωτικών δικτατοριών. 
Τρεις από τους επιφανέστερους Ιησουίτες στον κόσμο δολοφονήθηκαν άγρια στο Κεντρικό Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο στο San Salvador το 1989 από ένα πλήθος του συντάγματος Alcatl που εκπαιδεύτηκαν στο Fort Benning, στη Georgia, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.  Αυτός ο εξαιρετικά γενναίος άνθρωπος ο Αρχιεπίσκοπος Romero δολοφονήθηκε την ώρα που έκανε λειτουργία.  Εκτιμάται ότι πέθαναν 75,000 άνθρωποι.  Γιατί σκοτώθηκαν;  Σκοτώθηκαν γιατί πίστευαν ότι μια καλύτερη ζωή ήταν εφικτή και ότι θα έπρεπε να την επιτύχουν.  Αυτή η πίστη αμέσως τους χαρακτήρισε κομμουνιστές.  Πέθαναν γιατί τόλμησαν να αμφισβητήσουν την υπάρχουσα κατάσταση, το τεράστιο πεδίο της φτώχιας , της αρρώστιας, της υποβάθμισης και της καταπίεσης, που ήταν το γενετήσιο δικαίωμά τους.  Οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν τελικά την κυβέρνηση Sandinista.  Χρειάστηκε κάμποσα χρόνια και αξιοσημείωτη αντίσταση αλλά η αμείλικτη οικονομική καταδίωξη και 30,000 νεκροί τελικά υπονόμευσαν το πνεύμα του λαού της Nicaragua.  Ήταν εξαντλημένοι και χτυπημένοι από τη φτώχια για άλλη μια φορά.  Τα καζίνο επέστρεψαν στη χώρα.  Η δωρεάν υγεία και εκπαίδευση τελείωσαν.  Οι μεγάλες επιχειρήσεις επέστρεψαν με εκδικητικότητα.  «Η Δημοκρατία» είχε υπερισχύσει.  
Αλλά αυτή η τακτική δεν περιορίστηκε με κανένα τρόπο στην Κεντρική Αμερική.  Διεξήχθη σε όλο τον κόσμο.  Ήταν ατελείωτη.  Και είναι σα να μην έγινε ποτέ. 
Οι Ηνωμένες Πολιτείες στήριξαν και σε πολλές περιπτώσεις προκάλεσαν κάθε δεξιάς πτέρυγας στρατιωτική δικτατορία στον κόσμο μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.  Αναφέρομαι στην Ινδονησία, στην Ελλάδα, στην Ουρουγουάη, στη Βραζιλία, στην Παραγουάη, στην Αιτή, στην Τουρκία, στις Φιλιππίνες, στη Γουατεμάλα, στο Ελ Σαλβαδόρ, και φυσικά, στη Χιλή.  Από τη φρίκη που οι Ηνωμένες Πολιτείες προκάλεσαν στη Χιλή το 1973 δε θα εξαγνιστούν ποτέ και δε θα συγχωρεθούν ποτέ. 
Εκατοντάδες χιλιάδες θανάτων έλαβαν χώρα σε όλες αυτές τις χώρες.  Έλαβαν χώρα;  Και έχουν σε κάθε περίπτωση αποδοθεί στην εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών;  Η απάντηση είναι ναι έλαβαν χώρα και είναι αποδοτέες στην Αμερικάνικη εξωτερική πολιτική.  Αλλά δε θα το γνωρίζατε. 
Δεν έγινε ποτέ.  Τίποτα δεν έγινε ποτέ.  Ακόμα και όταν συνέβαινε τίποτα δεν συνέβαινε.  Δεν είχε σημασία.  Δεν είχε κανένα ενδιαφέρον.  Τα εγκλήματα των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν συστηματικά, διαρκή, μοχθηρά, άσπλαχνα, αλλά πολύ λίγοι άνθρωποι μιλήσει στην πραγματικότητα γι’ αυτά.  Θα πρέπει να τα θίξετε στην Αμερική.  Έχει ασκήσει μια αρκετά κλινική χειραγώγηση εξουσίας σε όλο τον κόσμο ενώ μεταμφιέζεται ως μια δύναμη για το καλό του κόσμου.  Είναι μια λαμπρή, ακόμα και έξυπνη, εξαιρετικά επιτυχής πράξη ύπνωσης.  
Σας θέτω το ζήτημα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι χωρίς καμία αμφιβολία το μεγαλύτερο θέαμα του δρόμου. Κτηνώδες, αδιάφορο, περιφρονητικό και αδίστακτο μπορεί να είναι αλλά είναι επίσης πολύ έξυπνο.  Ως πωλητής είναι έξω μόνη και είναι το είδος που πουλάει περισσότερο είναι η αγάπη στον εαυτό της.  Ακούστε όλους τους Αμερικανούς προέδρους στην τηλεόραση να λένε τα λόγια «ο αμερικάνικος λαός», όπως στην πρόταση, «λέω στον αμερικάνικο λαό ότι είναι ώρα να προσευχηθεί και να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του αμερικάνικου λαού και ζητώ από τον αμερικάνικο λαό να εμπιστευτεί τον πρόεδρό του στη δράση που πρόκειται να αναλάβει εκ μέρους του αμερικάνικου λαού».  
Είναι ένα ευφυές στρατήγημα.  Η γλώσσα χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα για να κρατήσει τη σκέψη στην άκρη.  Οι λέξεις «ο αμερικάνικος λαός» παρέχουν ένα αληθινά ηδονικό μαξιλάρι διαβεβαίωσης.  Δε χρειάζεται να σκεφτείς.  Απλά κάθισε πίσω στο μαξιλάρι.  Το μαξιλάρι μπορεί να πνίγει την εξυπνάδα σου και τις κριτικές σου ικανότητες αλλά είναι βολικό.  Αυτό φυσικά δεν εφαρμόζεται στους 40 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας και στους 2 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες που είναι έγκλειστοι στα απέραντα γκουλάνγκ των φυλακών, που εκτείνονται σε ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες. 
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονται πια για την χαμηλής έντασης σύγκρουση.  Δε βλέπουν πια νόημα στο να είναι επιφυλακτικοί ή ακόμα και παραπλανητικοί.  Βάζουν τα χαρτιά τους στο τραπέζι χωρίς φόβο ή ευμένεια.  Απλά δε δίνουν σημασία για τα Ηνωμένα Έθνη, το διεθνή νόμο ή την κριτική αντιγνωμία, που τη θεωρούν αδύναμη ή άσχετη.  Έχουν επίσης το δικό τους προβατάκι που βελάζει πίσω τους στην πρώτη γραμμή και είναι η παθητική και αδρανής Βρετανία.   
Τι έχει συμβεί στην ηθική μας ευαισθησία;  Είχαμε ποτέ καθόλου;  Τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις;  Αναφέρονται σε έναν όρο που χρησιμοποιείται σπάνια αυτές τις μέρες – συνείδηση;  Μια συνείδηση δεν έχει να κάνει μόνο με τις δικές μας πράξεις αλλά έχει να κάνει και με τη μοιρασμένη ευθύνη μας για τις πράξεις των άλλων;  Νεκρώθηκαν όλα;  Κοιτάξτε τον Κόλπο του Γκουαντάναμο.  Εκατοντάδες άνθρωποι υπό κράτηση χωρίς κατηγορία για περισσότερα από τρία χρόνια, χωρίς καμία νόμιμη εκπροσώπηση ή σχετική διαδικασία, τεχνικά κρατούμενοι για πάντα.  Αυτή η εντελώς μη νόμιμη δομή  διατηρείται σε περιφρόνηση από τη Σύμβαση της Γενεύης.  Όχι μόνο το ανέχονται αλλά σπάνια το σκέφτονται και αυτοί που τους ονομάζουμε «διεθνή κοινότητα».  Αυτή η εγκληματική εκτροπή διαπράττεται από μία χώρα, που δηλώνει η ίδια ότι είναι «η αρχηγός του κόσμου».  Σκεφτόμαστε τους κατοίκους του Κόλπου του Γκουαντάναμο;  Τι λένε τα μέσα ενημέρωσης γι αυτούς;  Εμφανίζουν κατά καιρούς – ένα μικρό κομμάτι στη σελίδα έξι.  Έχουν παραδοθεί σε μια έρημη γη από την οποία μπορεί όντως να μην επιστρέψουν ποτέ.  Τώρα πολλοί κάνουν απεργία πείνας, και σιτίζονται αναγκαστικά, συμπεριλαμβανομένων και βρετανών που διαμένουν εκεί.  Καμία λεπτότητα σε αυτές τις διαδικασίες αναγκαστικής σίτισης.  Κανένα ηρεμιστικό και κανένα αναισθητικό.  Μόνο ένας σωλήνας καρφωμένος στη μύτη σου και μέσα στο λαιμό.  Ξερνάς αίμα.  Αυτό είναι βασανιστήριο.  Τι έχει πει ο Βρετανός Γραμματέας Εξωτερικών γι αυτό;  Τίποτα.  Τι έχει πει ο Βρετανός Πρωθυπουργός γι αυτό;  Τίποτα.  Γιατί όχι;  Γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πει: η κριτική στη συμπεριφορά μας στο Γκουαντάναμο αποτελεί μη φιλική πράξη.  Ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας;  Έτσι ο Μπλερ το βουλώνει. 
Η εισβολή στο Ιράκ ήταν μια ληστρική πράξη, μια πράξη χυδαίας κρατικής τρομοκρατίας, που επιδεικνύει απόλυτη περιφρόνηση για την αντίληψη του διεθνούς νόμου.  Η εισβολή ήταν μια αυθαίρετη στρατιωτική δράση εμπνευσμένη από μια σειρά από ψέματα επί ψεμάτων και  χυδαίας χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης και επομένως του κοινού.  Μια πράξη που σκοπεύει να  παγιώσει τον Αμερικάνικο στρατό και τον οικονομικό έλεγχο της Μέσης Ανατολής με το προπέτασμα – ως ύστατη λύση- καθώς όλες οι άλλες δικαιολογίες έχουν αποτύχει να δικαιολογήσουν τον εαυτό τους –  την απελευθέρωση.  Μια εκπληκτική διεκδίκηση στρατιωτικής δύναμης υπεύθυνης για το θάνατο και τον ακρωτηριασμό χιλιάδες επί χιλιάδων αθώων ανθρώπων. 
Έχουμε φέρει βασανιστήρια. Συστάδες βομβών, απεμπλουτισμένο ουράνιο, αμέτρητες πράξεις αιφνιδίων θανάτων, μιζέρια, αθλιότητα και θάνατο στον Ιρακινό λαό και το ονομάζουμε όλο αυτό «φέρνοντας την ελευθερία και τη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή». 
Πόσους ανθρώπους πρέπει να σκοτώσετε προτού σαν αποδοθούν τα προσόντα να είστε κατά συρροήν δολοφόνοι και εγκληματίες πολέμου;  Εκατό χιλιάδες;  Περισσότεροι από αρκετοί, θα είχα σκεφτεί.  Άρα μένει μόνο ο Μπους και ο Μπλερ να εγκληθούν μπροστά από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.  Αλλά ο Μπους ήταν έξυπνος.  Δεν έχει επικυρώσει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.  Επομένως αν οποιοσδήποτε Αμερικάνος στρατιώτης ή γι αυτό το θέμα πολιτικός βρεθεί στο εδώλιο του δικαστηρίου ο Μπους έχει προειδοποιήσει ότι θα στείλει το ναυτικό.  Αλλά ο Τόνυ Μπλερ έχει επικυρώσει το Δικαστήριο άρα είναι διαθέσιμος για διώξεις.  Μπορούμε επιτρέψουμε στο Δικαστήριο να πάρει τη διεύθυνσή του αν ενδιαφέρεται.  Είναι το Νούμερο 10, Oδός Downing, Λονδίνο.  
Ο θάνατος σ’ αυτό το πλαίσιο είναι άσχετος.  Και οι δυο και ο Μπους και ο Μπλερ βάζουν το θάνατο σε χαμηλή προτεραιότητα.  Τουλάχιστον 100,000 Ιρακινοί σκοτώθηκαν από αμερικάνικες βόμβες και πυραύλους πριν αρχίσει η Ιρακινή εξέγερση.  Αυτοί οι άνθρωποι είναι ασήμαντοι.  Οι θάνατοί τους δεν υπάρχουν.  Είναι κενοί.  Δεν έχουν καν καταγραφεί ως νεκροί.  «Δεν κάνουμε μετρήσεις πτωμάτων», είπε ο Αμερικανός αρχηγός Tommy Franks. 
Στην αρχή της εισβολής υπήρχε μια δημοσιευμένη φωτογραφία στην πρώτη σελίδα των Βρετανικών εφημερίδων του Τόνυ Μπλερ να φιλάει το μάγουλο ενός μικρού Ιρακινού αγοριού.  «Ένα παιδί ευγνωμονεί» έλεγε η λεζάντα.  Μερικές μέρες αργότερα υπήρχε μια ιστορία και φωτογραφία σε μια σελίδα μέσα, ενός άλλου αγοριού τεσσάρων ετών χωρίς χέρια.  Η οικογένειά του ανατινάχτηκε από ένα πύραυλο.  Ήταν ο μόνος επιζών.  «Πότε θα πάρω πίσω τα χέρια μου;» ρώτησε.  Η ιστορία ξεχάστηκε.  Λοιπόν, ο Τόνυ Μπλερ δεν τον κρατούσε στα χέρια του, ούτε το σώμα κανενός άλλου ακρωτηριασμένου παιδιού, ούτε το σώμα ενός ματωμένου πτώματος.  Το αίμα είναι βρώμικο.  Βρωμίζει το πουκάμισό σου και τη γραβάτα όταν κάνεις ένα ειλικρινή λόγο στην τηλεόραση. 
Οι 2,000 νεκροί Αμερικάνοι είναι ντροπή.  Μεταφέρθηκαν στους τάφους τους μέσα στη νύχτα.  Οι κηδείες είναι ταπεινές, όχι επιζήμιες.  Οι ακρωτηριασμένοι σαπίζουν στα κρεβάτια τους, μερικοί για το υπόλοιπο της ζωής τους.  Έτσι και οι νεκροί και οι ακρωτηριασμένοι σαπίζουν, σε διαφορετικών ειδών τάφους. 
Εδώ είναι ένα απόσπασμα από ένα ποίημα του Παμπλο Νερούδα.  «Εξηγώ μερικά πράγματα». 
And one morning all that was burning,
one morning the bonfires
leapt out of the earth
devouring human beings
and from then on fire,
gunpowder from then on,
and from then on blood.
Bandits with planes and Moors,
bandits with finger-rings and duchesses,
bandits with black friars spattering blessing
came through the sky to kill children
and the blood of children ran through the streets
without fuss, like children's blood.
Jackals that the jackals would despise
stones that the dry thistle would bite on and spit out,
vipers that the vipers would abominate.
Face to face with you I have seen the blood
of Spain tower like a tide
to drown you in one wave
of pride and knives.
Treacherous
generals:
see my dead house,
look at broken Spain:
from every house burning metal flows
instead of flowers
from every socket of Spain
Spain emerges
and from every dead child a rifle with eyes
and from every crime bullets are born
which will one day find
the bull's eye of your hearts.
And you will ask: why doesn't his poetry
speak of dreams and leaves
and the great volcanoes of his native land.
Come and see the blood in the streets.
Come and see
the blood in the streets.
Come and see the blood
in the streets!*
Ας το ξεκαθαρίσω λίγο ότι η παράθεση από το ποίημα του Νερούδα με κανένα τρόπο δε συγκρίνει τη Δημοκρατική Ισπανία με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσείν.  Παραθέτω Νερούδα γιατί πουθενά στη σύγχρονη ποίηση δεν έχω διαβάσει μια τόσο δυνατή διαισθητική περιγραφή βομβαρδισμού πολιτών. 
Έχω πει νωρίτερα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι τώρα εντελώς ειλικρινείς και βάζουν τα χαρτιά τους στο τραπέζι.  Αυτό είναι το θέμα.  Η επίσημη δηλωμένη τους πολιτική καθορίζεται τώρα ως «πλήρες φάσμα κυριαρχίας».  Αυτός δεν είναι δικός μου όρος, είναι δικός τους.  «Κυριαρχία πλήρους φάσματος» σημαίνει έλεγχο της γης, της θάλασσας, του αέρα και του διαστήματος και όλων των ακόλουθων πόρων. 
Οι Ηνωμένες Πολιτείες τώρα απασχολούν 702 στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε όλο τον κόσμο σε 132 χώρες, με την τιμητική εξαίρεση της Σουηδίας, φυσικά.  Δεν ξέρουμε πώς έφτασαν εκεί αλλά είναι ακόμα εκεί καλά. 
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν στην κατοχή τους 8,000 ενεργές και λειτουργικές πυρηνικές κεφαλές.  Οι δύο χιλιάδες είναι σε συναγερμό άμεσης πυροδότησης, έτοιμες να εκτοξευτούν με προειδοποίηση δεκαπέντε λεπτών.  Αναπτύσσει νέα συστήματα πυρηνικής δύναμης, γνωστά ως bunker busters.  Οι Βρετανοί, πάντα συνεργάσιμοι, σκοπεύουν να αντικαταστήσουν το δικό τους πυρηνικό πύραυλο, Trident.  Ποιον, αναρωτιέμαι, να σημαδεύουν;  Τον Οσάμα Μπιν Λάντεν;  Εσάς;  Εμένα;  Το Joe Dokes;  Την Κίνα; Το Παρίσι;  Ποιος ξέρει;  Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι αυτή η παιδική τρέλα – η κατοχή και η απειλητική χρήση των πυρηνικών όπλων –είναι στην καρδιά της παρούσας Αμερικάνικης πολιτικής φιλοσοφίας.  Πρέπει να θυμηθούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε μια μόνιμη στρατιωτική βάση και δε δείχνουν κανένα σημάδι χαλάρωσης. 
Πολλές χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, ανθρώπων ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες  είναι ευαπόδεικτα αηδιασμένοι, ντροπιασμένοι και θυμωμένοι με τις πράξεις της κυβέρνησής τους, αλλά όπως είναι τα πράγματα δεν αποτελούν μια πολιτική δύναμη με συνοχή – ακόμα.  Αλλά το άγχος, η αβεβαιότητα και ο φόβος που μπορούμε να δούμε ότι μεγαλώνουν καθημερινά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι απίθανο να μειωθούν. 
Γνωρίζω ότι ο Πρόεδρος Μπους έχει πολλούς επαρκείς συγγραφείς λόγων αλλά θα ήθελα να γίνω εθελοντής για τη δουλειά ο ίδιος.  Προτείνω την ακόλουθη μικρή προσφώνηση που μπορεί να κάνει στην τηλεόραση απευθυνόμενος στο έθνος.  Τον βλέπω σοβαρό, προσεκτικά χτενισμένο, σοβαρό, επιτυχή, σοβαρό, συχνά σαγηνευτικό, πολλές φορές να χρησιμοποιεί ένα ειρωνικό χαμόγελο, περιέργως ελκυστικό, ο άντρας ενός άντρα. 
«Ο θεός είναι καλός.  Ο θεός είναι μεγάλος.  Ο θεός είναι καλός.  Ο θεός μου είναι καλός.  Ο θεός του Μπιν Λάντεν είναι κακός.  Ο δικός του είναι ένας κακός θεός . Ο θεός του Σαντάμ ήταν κακός, εκτός του ότι δεν είχε.  Ήταν ένας βάρβαρος.  Είμαι ο δημοκρατικά εκλεγείς αρχηγός μιας δημοκρατίας που αγαπά την ελευθερία.  Είμαστε μια συμπονετική κοινωνία.  Δίνουμε συμπονετική ηλεκτροπληξία και συμπονετική θανατηφόρα ένεση.  Είμαστε ένα σπουδαίο έθνος.  Δεν είμαι δικτάτορας.  Αυτός είναι.  Δεν είμαι βάρβαρος.  Αυτός είναι.  Και είναι.  Είναι όλοι.  Κατέχω την ηθική εξουσία.  Βλέπετε αυτή τη γροθιά;  Αυτή είναι η ηθική μου εξουσία.  Και μην τυχόν και το ξεχάσετε». 
Η ζωή ενός συγγραφέα είναι μια εξαιρετικά τρωτή, σχεδόν γυμνή δραστηριότητα.  Δεν πρέπει να γκρινιάζουμε γι αυτό.  Ο συγγραφέας κάνει την επιλογή του και παραμένει πιστός σ αυτήν.  Αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι εκτεθειμένος σε όλους τους ανέμους, κάποιοι απ αυτούς είναι όντως παγεροί.  Είσαι εκεί έξω μόνος σου, έξω σε ένα κλαδί.  Δε βρίσκεις καμία στέγη, καμία προστασία – εκτός κι αν πεις ψέματα – οπότε στην περίπτωση αυτή έχεις κατασκευάσει τη δική σου προστασία και θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει κανείς, ότι πρέπει να γίνεις πολιτικός.  
Έχω αναφερθεί στο θάνατο απόψε κάμποσες φορές.  Τώρα θα παραθέσω ένα δικό μου ποίημα που λέγεται «Θάνατος». 
Where was the dead body found?
Who found the dead body?
Was the dead body dead when found?
How was the dead body found?
Who was the dead body?
Who was the father or daughter or brother
Or uncle or sister or mother or son
Of the dead and abandoned body?
Was the body dead when abandoned?
Was the body abandoned?
By whom had it been abandoned?
Was the dead body naked or dressed for a journey?
What made you declare the dead body dead?
Did you declare the dead body dead?
How well did you know the dead body?
How did you know the dead body was dead?
Did you wash the dead body
Did you close both its eyes
Did you bury the body
Did you leave it abandoned
Did you kiss the dead body
Όταν κοιτάμε μέσα σε ένα καθρέπτη νομίζουμε ότι το είδωλο που μας αντικρύζει είναι ακριβές.  Αλλά κινηθείτε ένα χιλιοστό και η εικόνα θα αλλάξει.  Στην πραγματικότητα κοιτάμε ένα ατελείωτο φάσμα αντικατοπτρισμών.  Αλλά κάποιες φορές ο συγγραφέας πρέπει να σπάει τον καθρέπτη – γιατί είναι στην άλλη πλευρά του καθρέπτη όπου η αλήθεια μας κοιτά επίμονα. 
Πιστεύω ότι παρά τις τεράστιες ανισότητες που υπάρχουν, η ανένδοτη, απαρέγκλιτη, μανιώδης διανοητική αποφασιστικότητα, ως πολίτες, για να προσδιορίσουμε την αλήθεια της ζωής μας και των κοινωνιών μας είναι μια κρίσιμη υποχρέωση που εναπόκειται σε όλους εμάς.  Είναι στην πραγματικότητα επιτακτική.   
Αν μια τέτοια αποφασιστικότητα δεν ενσωματωθεί στο πολιτικό μας όραμα δεν έχουμε καμία ελπίδα να αποκαταστήσουμε αυτό που έχουμε σχεδόν χάσει – την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.